هَگمَتانَه،
(پارسی باستان: Hagmatāna؛ پارسی میانه: همتان Hamatān ) پارسی نو: همدان، به معنی «جایِ بههمآمدگان»، «جای گردآمدگان») پایتخت مادها، پایتخت تابستانی هخامنشیان، و ساتراپنشین ماد از هخامنشیان تا ساسانیان بود. یونانیان هگمتانه را اِکباتان میخواندند.
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا و شوش در خوزستان، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم ماندهاست. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفتهاست که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیارهها بودهاند. دانشنامه ایرانیکا بنیانگذاری ماد را سال ۷۰۸ پیش از میلاد به مرکزیت هگمتانه و توسط دیاکو ذکر میکند. در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، ایشتوویگو شاه ماد از کوروش هخامنشی شکست میخورد و پیرو آن هگمتانه به تسخیر کوروش در میآید. در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، داریوش سوم کشته شده و هگمتانه فتح میشود. همچنین تخت جمشید به وسیله اسکندر مقدونی ویران شده و حکمرانی هخامنشیان پایان میپذیرد.
تاریخچه
با توجه به موقعیت و منابع استراتژیک هگمتانه، این محوطه احتمالاً پیش از هزارهٔ یکم پیش از میلاد اشغال شده بود، هرچند که شواهد تاریخی و باستانشناختی در این مورد وجود ندارد. بنا به گفتهٔ هرودوت، هگمتانه در اواخر سده هشتم پیش از میلاد به عنوان پایتخت مادها توسط دیاکو برگزیده شد. هرودوت مجتمع شاهانه شامل قصر، خزانهداری و اقامتگاه نظامی که بر روی تپهای ساخته شده بودند را توصیف میکند و میگوید که این مجتمع توسط هفت دیوار متحدالمرکز که هر دیوار داخلی از دیوار بیرونی بلندتر بود و بر آن اِشراف داشت، ساخته شد. با وجود دو سده درگیری در سرزمینهای مادی مرکز زاگرس، آشوریان هیچگونه گزارش روشنی از هگمتانه ارائه ندادهاند و ممکن است که آنها هرگز در شرق الوند پیشروی نکرده باشند. سنتهای قدیمی دیگری، منشأ شهر هگمتانه را به سمیرامیس افسانهای یا به جمشید نسبت میدهند.
نتایج حفاریهای تپه هگمتانه
در حفاریهای باستانشناسی سالهای اخیر در تپه هگمتانه مشخص شدهاست که محل کاخ و بناهای اشاره شده، در تپه هگمتانه کنونی واقع بودهاست.
از جمله ویژگیهای شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده، که در بین آثار باستانی به دست آمده کمسابقه است. آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته در شهر حکومتی مادها و پارتها است. در فواصل بین کانالهای آب رسانی، معابری بر عرض 5.3 متر وجود داشته و کف این معابر، تماماً با آجرهای مربع شکل و منظمی، مفروش بودهاست. تحقیقات نشان داده که در فواصل ۳۵ آبرسانی متری بین معابر، دو سری واحدهای ساختمانی قرار دارند، که هر کدام شامل یک حیاط مرکزی (هال) است، با اتاقها و انبارهایی به صورت قرینه در گرداگرد آن. به شکلی که هر واحد ساختمانی، فضایی در حدود 5.17*5.17 متر را در بر میگیرد. معابر مذکور با عرض 5.3 متر و پی بندی آجری در بخش وسیعی از تپه گسترش داشته و جهت شمالشرقی به جنوبغربی دارند.
نام | هگمتانه |
محل قرارگیری | همدان |
نامههای دیگر | اکباتان، قصر هفتحصار، هِنَگِمن ، هگمتانه ، آنادانا ، آمادای ، مادای |
نوع جاذبه | فرهنگی، تپه باستانی |
دوره ساخت | مادها |
نوع بنا | خشت و گل |
تاریخ ثبت ملی | 24 شهریور 1310 |
سوغاتی ها | سفال لالجین همدان، چرم همدان، گلیم و قالی، مرواربافی، انگشت پیچ، نان کماج، باسلوق، حلوا زرده |
جاذبه های پیرامون | دریاچه و سد اکباتان، غار علیصدر، دشت میشان، دهکده تفریحی گردشگری گنجنامه، آرامگاه باباطاهر عریان، آرامگاه ابوعلی سینا، آرامگاه حیقوق نبی، گنبد علویان، سراب گیان |